पंडित जसराज

 आदरणीय प्रिय पंडित जसराज जी, 

काल 17 ऑगस्ट 2020 रोजी तुमचे शरीररुपी अस्तित्व संपले आणि मन सुन्न झाले. 

जगासाठी तुम्ही संगीत मार्तंड, सूरमणी, पद्मविभूषण, संगीत सूर्य असे बरेच काही होता. पण तुमच्या गाण्यापुढे ह्या सर्व पदव्या खूपच छोट्या आहेत. कारण आत्म्याला आत्म्याशी एकरूप करणारं असं तुमचे गाणे आहे. जेव्हा ही तादात्मता येते तेव्हा त्यापुढे भौतिक जगातलं अस्तित्व शिल्लक राहत नाही. त्यामुळे या सन्मानांच्या पलीकडे असलेल्या तुमच्या गाण्याची अनुभूती मी घेतली आहे.

वास्तविक आपले नात काय होते? तर लौकिक अर्थाने काहीही नाही. ना कधी मी शास्त्रीय संगीत शिकले, ना कधी तुम्ही माझे गुरु होतात, ना कोणते मानलेलं नातं ... ना रक्ताचं नातं...

तरीही तुम्ही माझ्यासाठी खूप जवळचे माझ्या आयुष्यातला एक अविभाज्य घटक आहात.

त्याला कारण म्हणजे तुमचं ईश्वरीय शक्तीशी एकरूप करणारे गाणं.

खरंतर जवळ जवळ तीस एक वर्षांपूर्वी म्हणजे माझ्या लग्नाआधी पर्यंत मला शास्त्रीय संगीत अजिबात आवडत नव्हतं. पण तुम्हाला माहितच आहे माझे मिस्टर तुमचे परम भक्त. गाणं शिकायचं तर तुमच्याकडेच म्हणून तासंतास ते तुमच्या भेटीसाठी तुमच्या घरा बाहेर थांबलेले आहेत. लग्नानंतर आमचा दिवस सुरु होणार तो तुमच्या गाण्याने आणि संपणार तोही तुमचाच आवाज ऐकत!!!

शास्त्रीय संगीतातले कळत नव्हते तरी नकळतपणे तुमच्या आवाजशी कनेक्ट झाले. तुमचं गाणं आहे फक्त गाणं वाटत नाही तर अंतरात्म्याशी जोडणारी एक अनुभूती असते. असं आत्म्याशी जुळलं गेलेलं एक अजब नातं होतं आपल्यात. 

मला आठवते ती तुमची नाशिक मधील गाण्याची मैफिल. मिस्टरांबरोबर मी देखील तुमचे गाणे ऐकायला आले होते. तेव्हा मैफिल सुरू होण्याआधी आम्ही सर्व तुम्हाला भेटायला आलो. तुमच्या चेहर्‍यावरचे तेज, ग्रेस किंवा ओरा पाहून भान हरपले. हे सर्व पेलण्याची पात्रातच नव्हती माझी. त्यामुळे मी स्तब्ध होऊन नुसतेच बघत राहिले. नमस्कार करणे पण नाही सुचले नाही. डोळ्यातून नकळत घळाघळा पाणी वाहत होते. तेव्हापासून जे काही कनेक्शन निर्माण झाले ते मी शब्दात कसे मांडू तेच कळत नाहीये. पण आपलं हे नातं म्हणजे खूप जवळचे असे आहे. या नात्याला कोणतीही ओळख किंवा कोणतेही नाव असण्याची गरजच भासली नाही. अगदी रक्ताच्या नात्यापेक्षाही जवळचे असे बंध जुळले गेले. 

खरं तर तुम्हाला भेटणे आणि तुमच्याशी ओळख करून घेणे माझ्यासाठी काही फार अवघड नव्हते. पण तुमच्या गाण्यातून जो काही निरागस, निर्मळ असा भावबंध निर्माण झाला होता त्यापुढे प्रत्यक्ष भेटण्यासाठी काही उरलेच नव्हते. 

ओढ असते ती फक्त तुमच्या स्वरांची, तुमच्या आवाजाची.

1992 मध्ये सवाई गंधर्व मध्ये तुम्हाला प्रत्यक्ष ऐकलं. तेव्हा ब्रह्मानंदी तंद्री लागणे म्हणजे काय अनुभवले. त्यानंतर मात्र तुमचे गाणे ऐकण्यासाठी प्रत्येक सवाईगंधर्व मध्ये खास पुण्याला येत होतो. तुमचा आवाजातलं जय हो कानावर पडले की आयुष्यच विजयी झाल्यासारखे वाटायचे. तुमचे व्यासपीठावर आगमन, मराठीत बोलणे आणि सर्व रसिकांना करत जय हो म्हणणे इथेच मन तृप्त होऊन जात असे. त्यानंतर सुरू होणारे गाणे म्हणजे आनंदाची, सुखाची अनुभूती!!! याच साठी केला अट्टाहास.... असे वाटायचे आणि पुण्याला धडपडत येण्याच्या प्रवासाचे सार्थक व्हायचे.

काल अचानकपणे तुम्ही आम्हाला सोडून गेलात आणि कोणी तरी अगदी हृदयस्थ गेल्यासारखे आम्ही दोघंही खूप रडलो. आपल्या शरीराचा एक हिस्साच कोणीतरी काढून घेतला अशी जाणीव झाली. मला माहिती आहे तुमच्या जाण्याने संगीत क्षेत्रात पोकळी निर्माण झाली आहे ती खरंच भरून निघणार नाही. पण खरं सांगायचे तर मला ती भरायची पण नाहीये. कारण ती पोकळीच मला नश्वरतेची  जाणीव देत राहील. आणि तुम्ही शरीररुपी नसला तरी तुमचा आवाज तुमचे संगीत, तुमचे गाणेच ती पोकळी भरत राहील याची खात्री आहे.

फक्त उणीव भासेल ती तुमच्या जय हो या शब्दांची. मला माहित नाही यापुढे मी सवाईगंधर्वला कशाच्या ओढीने  जाईन किंवा जाऊ शकणार नाही. तुम्ही थकले होतात, तब्येत बरी नसायची तरीही आमच्या सारख्या रसिकांना तुम्हाला ऐकायचे असायचे, पाहायचे असायचे. तुम्ही कधीच आम्हाला निराश केले नाहीत. एकदा ते स्वरमंडळ छेडले की तुम्ही स्वतःही वेगळ्या दुनियेत जात आणि तुमच्या बरोबर घेऊन जात असत. तुमच्याबरोबर केलेला संगीताचा प्रवास अवर्णनीय आणि अविस्मरणीय असा आहे. तुमचे गाणे  साक्षात ईश्वर भेटीची अनुभूती असते. मला माहित नाही देव, ईश्वर, परमेश्वर म्हणजे नक्की काय??? पण तुमच्या गाण्यातून जी काही स्पंदनं मनाला जाणवत असतात त्यालाच मी ईश्वर असे म्हणेन. तुमच्या आवाजातील ओम नमो भगवते वासुदेवाय हे भजन ऐकल्याशिवाय मैफिल पूर्ण होतच नव्हती. आता प्रत्येक सवाईगंधर्व असो किंवा कुठेही शास्त्रीय मैफिल असो, प्रत्येक व्यासपीठ तुमच्या आवाजाशिवाय अपूर्ण आहे. जिथे व्यासपीठ,  माइक, स्पीकर तबला, तानपुरा, हार्मोनियम, स्वरमंडल यासारखे निर्जीव साधनं देखील तुम्हाला मिस करतील तिथे आमच्यासारख्या सजीवांची काय कथा!!! तुम्हाला तर जिवंतपणीच सदगती लाभली होती. त्या सदगतीची अनुभूती देखील तुम्ही आम्हाला दिली आहे. त्यामुळे तुमच्या आत्म्यास सदगती मिळावी ही प्रार्थना ही तुमच्यासाठी व्यर्थ आहे. तुमचे शरीर रुपी अस्तित्व संपले असले तरी तुमच्या आवाजातून तुम्ही कायम आमच्यासाठी आमच्या सोबत आहात. फक्त अपूर्णता आहे ती तुमच्या जय हो शब्दांची आणि तुमच्या भरभरून मिळणाऱ्या आशीर्वादाची!!!

*जय हो* पंडितजी🙏🙏🙏

तुमची निस्सीम भक्त,

सौ. मंजुषा देशपांडे , पुणे.